Organizator: Stowarzyszenie Rodzina Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück
Współorganizatorzy: Instytut Pamięci Narodowej, Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
„Idziemy na śmierć dumne i spokojne,
Giniemy za Ojczyznę i jej wolność,
Polska nam tego nie zapomni,”
Tak dumnie i świadomie szły na rozstrzelanie, a przyjechały do obozu z wyrokami śmierci. Ważne dla narodu polskiego działaczki społeczne, nauczycielki, urzędniczki, członkowie tajnej organizacji ZWZ (Związek Walki Zbrojnej) oraz harcerki. Nie zapominamy.
Pielęgnujemy pamięć o tych Dzielnych Polskich Bohaterkach. Pojechaliśmy na pielgrzymkę po Ich śladach. Wśród nas były dzieci Więźniarek, wnuki, prawnuki, członkowie rodzin oraz osoby niezwiązane rodzinnie z historią Ravensbrück.
Niegosławice, 2 maja 2025
Pierwszym punktem naszego programu w drodze do Niemiec był cmentarz w Niegosławicach. Tam złożyliśmy kwiaty i zapaliliśmy znicze przy pomniku dedykowanym nienarodzonym dzieciom i dr Wandzie Półtawskiej, obrończyni życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Pomnik powstał w 2024 r. z inicjatywy Arkadiusza Szlachetki, prezesa Forum Pamięci Niegosławice. Wśród nas byli przedstawiciele rodziny śp. Wandy Półtawskiej, córka Anna i wnuk Adam. Następnie przeszliśmy na grób śp. Haliny Wożgin, córki więźniarki Marii Ratajczak nr obozowy 81182, którą gestapo zabrało, gdy Halinka miała zaledwie 8 lat. Niestety Mama nie powróciła. Dopiero w 2017 r. wnuk Arkadiusz Szlachetko odnalazł miejsce spoczynku swojej Prababci Marii. Byliśmy wzruszeni. ( https://www.rodzinaravensbruck.pl/index.php/category/pamietamy/ ).
W czasie drogi uczestnicy dzielili się swoimi historiami. Mamy, Bacie, Prababcie, Ciocie. Czy przeżyły obóz, czy tam pozostały na wieczną wartę, jak wróciły, jak żyły po obozie, jakie miały historie życia. Te chwile były bardzo poruszające, przygotowujące nas do przeżywania kolejnych miejsc pamięci.
Neubrandenburg, Fürstenberg, KL Ravensbrück, 3 maja 2025
W drugim dniu pielgrzymki podążaliśmy śladami Ich pamięci: Neubrandenburg, Fürstenberg, KL Ravensbrück. Towarzyszyli nam pracownicy IPN, którzy nagrywali relacje drugiego pokolenia i byli z nami we wszystkich miejscach pamięci.
W Neubrandenburgu złożyliśmy kwiaty i zapaliliśmy znicze na zbiorowej mogile. Spoczywają tam ciała Więźniarek z podobozu KL Ravensbrück, które ciężko pracowały w fabryce amunicji. Odczytaliśmy „Testament Kobiet z Ravensbrück”, tak zwany „Manifest z Neubrandenburga”, napisany przez grupę kobiet-więźniów politycznych różnych narodowości wiosną 1944 w ciemnościach obozu jako świadectwo dla potomności. Przejmującym jest fakt, że ciała tych Kobiet spoczywają poza cmentarzem miejskim. Do 2017 była to mogiła bezimienna. O historii tej mogiły opowiedział nam Arkadiusz Szlachetko. Dzięki jego staraniom, przywrócono godność tym Kobietom, przywrócono im imiona i nazwiska. Wśród nich odnaleziona po ponad 70 latach Maria Ratajczak, Mama Halinki, Prababcia Arka ( https://www.rodzinaravensbruck.pl/index.php/2018/03/11/uroczystosci-w-neubrandenburgu/ ).
Następnie udaliśmy się na cmentarz w Fürstenbergu. Przy pomniku zapaliliśmy znicze, złożyliśmy kwiaty. A nasz przewodnik Paweł Woźniak przybliżył nam historię tego miejsca. Tam, na początku istnienia obozu przewożono rozstrzelane więźniarki, palono w tamtejszym krematorium i chowano w zbiorowej mogile na tyłach kaplicy. Dzięki staraniom Pawła Woźniaka i Pracowników Instytutu Pamięci Narodowej zidentyfikowano prochy 45 spoczywających tam Kobiet i w 2022r. zorganizowano katolicki pogrzeb, przywrócono Im godność (https://www.rodzinaravensbruck.pl/index.php/2022/08/31/uroczystosci-pogrzebowe-polskich-wiezniarek-rozstrzelanych-przez-niemcow-w-kl-ravensbruck/). Oczytaliśmy Apel Poległych z dwóch pierwszych zbiorowych egzekucjach z dn. 13 i 18 kwietnia 1942 roku. Przeczytaliśmy wspomnienia pierwszej zbiorowej egzekucji, fragment tekstu „I boję się snów” Wandy Półtawskiej. Zapoznaliśmy się z historią Mamy i Córki, Henryki i Małgorzaty Dembowskich, których Rodzina uczestniczyła w naszej pielgrzymce. Odczytaliśmy wiersz „Niepokój” Grażyny Chrostowskiej. Następnie przeszliśmy na grób Mareczka, Marka Rzewuskiego, dziecka, które umarło w głodu zimna i wycieńczenia. Pamiętając równocześnie o setkach innych dzieci, które nie przeżyły warunków obozowych. Najmłodsza uczestniczka naszej grupy Marcelina złożyła kwiaty, biało-czerwone serduszko, wpięła flagę, zapaliliśmy znicze. Odczytaliśmy smutną historię Jego rodziny, a na koniec wybrzmiała kołysanka. W miasteczku Fürstenberg trochę odpoczęliśmy.
W drugiej części dnia szliśmy Ich obozowymi śladami. Byliśmy przy tzw. szczelinie, gdzie na tyłach obozu, dokonywano egzekucji, w krematorium, które powstało w 1943r. i od tamtej pory prochy wyrzucano do jeziora Schwedt, przy Tablicy Polskiej, która znajduje się na murze obozowym i przy figurce Matki Bożej, zamieszczonej obok Polskiej Tablicy, kilka dni przed uroczystościami rocznicowymi jako wotum pamięci ważności kultu maryjnego dla Więźniarek w przetrwaniu trudnych warunków obozowych. Kult maryjny, modlitwy zanoszone do Boga za wstawiennictwem Matki Bożej pomagały Więźniarkom przetrwać te ciężkie lata w obozie. Dowodem tego są liczne świadectwa, modlitwy, drogi krzyżowe. Kilka z nich na tę okoliczność zostało wydanych w modlitewniku „Pod Płaszczem Maryi”, który nam towarzyszył na pielgrzymkowym szlaku za sprawą Piotra Onaka, wydawcy modlitewnika. Inicjatorami i fundatorami figurki Matki Bożej i tablicy memoriałowej byli Paweł Woźniak, nasze stowarzyszenie oraz przyjaciele. Następnie przeszliśmy na teren obozu, gdzie były postawione baraki a teraz są tylko ich zarysy. Przejmujący widok.
Na koniec dnia uczestniczyliśmy we wzruszającym wieczorze poetycko-muzycznym „Okruchy Pamięci” w reżyserii Andrzeja Roga, krakowskiego aktora i reżysera. Elżbieta Kuta, prezes Stowarzyszenia oraz Andrea Genest, dyrektor tego miejsca przywitały gości. Głos zabrał również Mateusz Szpytma, Wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej. Andrzej Róg i Elżbieta Kuta przedstawiali życiorysy poetek, artystek obozowych, Ewa Romaniak, aktorka krakowska i dwie harcerki Marianna Wantuch i Małgorzata Grabara recytowały wiersze. Recytacje połączone były z prezentacją multimedialną, w której mogliśmy zobaczyć wizerunki poetek i ich wiersze wyśpiewane we fragmentach koncertu „Siła miłości”. Mogliśmy również zobaczyć fragmenty nagrań przemówień śp. dr Wandy Półtawskiej i Jej przesłania. Byliśmy po raz kolejny tego dnia wzruszeni i zadziwieni jak w takich warunkach można było tworzyć.
KL Ravensbrück, 4 maja 2025
W trzecim dniu pielgrzymki, 4 maja miały miejsce główne uroczystości 80. rocznicy oswobodzenia obozu.
Pierwszych punktem obchodów, w którym uczestniczyliśmy była główna celebracja. Miała ona miejsce na terenie obozu. (https://www.rbb24.de/politik/beitrag/av7/video-brandenburg-kz-ravensbrueck-80-jahre-befreiung.html). Przemówienia, świadectwa, modlitwa, koncert. Andrea Genest, dyrektor Miejsca Pamięci i Przestrogi zabrała głos jako pierwsza, następnie Ambra Laurenzi, prezydent Międzynarodowego Komitetu Ravensbruck, przedstawiciele rządu niemieckiego a także Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanna Wróblewska. Wzruszające były świadectwa Więźniarek. Hanna Nowakowska, jak co roku odczytała modlitwę więźniarek i odśpiewany został przez kantora Kaddish. Obchodom towarzyszyła Młodzieżowa Orkiestra Meklemburgii Pomorza Przedniego. Na uroczystościach obecni byli również pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma, Joanna Sulej-Piskorz oraz Krzysztof Męciński.
Zimno, mroźny wiatr wiejący od jeziora Schwedt, jakby to nie był maj. Niespodziewanie przyszedł ten zimny front. My przemarznięci, skostniałe stopy, ręce, całe ciało jakby sztywne. I zastanawiam się jak One dały radę? Przecież miały lichą sukienkę, drewniane buty i lekką chustkę na głowie? Jak przetrwały zimę? Jak wytrzymały, kiedy godzinami stały na apelu? Pracowały w tak nieludzkich warunkach, głodne, zmarznięte, wyczerpane i niepewne czy przeżyją kolejny dzień – 40 tysięcy Polek, przeżyło obóz zaledwie 8 tysięcy.
Następnie w Bunkrze, obozowym więzieniu uczestniczyliśmy w uroczystej Mszy św. w j. polskim organizowanej przez Polską Misję Katolicką w Berlinie. Eucharystii przewodniczył ks. dr Robert Ogrodnik. Modliliśmy się za dusze Zmarłych Więźniarek wszystkich narodowości.
Po mszy św. z kwiatami przeszliśmy pod mur obozowy, aby uroczyście poświęcić figurkę Matki Bożej z Dzieciątkiem i tablicę memoriałową. Aktu poświęcenia dokonał nasz kapelan ks. Stanisław Michałowski. Głos zabrali inicjatorzy upamiętnienia. W imieniu stowarzyszenia Maria Lorens, wiceprezes oraz Paweł Woźniak. Zaśpiewaliśmy pieśń maryjną „Maryjo Królowo Polski”, została także odczytana wzruszająca modlitwa, którą napisała w obozie Więźniarka Wojciecha Buraczyńska, poddawana haniebnym operacjom pseudomedycznym, której Córka z Rodziną obecna była na uroczystościach oraz wybrzmiał wiersz więźniarki rozstrzelanej w obozie (autorka nieznana). Upamiętnienie zakończyliśmy zaśpiewaniem hymnu narodowego.
Na koniec uroczystości rocznicowych złożyliśmy kwiaty i zapaliliśmy znicze przy figurce Matki Bożej, przy Polskiej Tablicy, pod tzw. Szczeliną oraz pod pomnikiem „Niosąca”. Tam również zaśpiewaliśmy Barkę oraz rzuciliśmy róże białe i czerwone do jeziora Schwedt, gdzie leżą prochy pomordowanych Dziewczyn i Kobiet, Bohaterek walki o wolną Polskę.
Cześć i Chwała Bohaterom.
Tekst napisany został na podstawie wyjazdowych materiałów edukacyjnych „Pamiętamy”, Elżbieta Kuta, 2025.
Zdjęcia: Zofia Placek, Ewa Bugno
Opracowała: Monika Kwiatkowska, sekretarz Stowarzyszenia
Kraków, 10 maja 2025 r.