Byliśmy tam, gdzie zostały tylko mury, odgradzające od świata, jezioro kryjące w swojej toni prochy ludzkich ciał, las, bunkier, krematorium, „szczelina“, przez którą polskie więźniarki były prowadzone na śmierć, zarysy baraków na pustej, wysypanej ciemnym żwirem przestrzeni, z kikutami martwych, odartych z kory drzew, domy aufzejerek i esesmanów – „niemi świadkowie“ śmierci, poniżenia, ciężkiej, niewolniczej pracy więźniarek, „świadkowie“ tamtych dramatycznych dni, tygodni, miesięcy i lat.
Nasza grupa liczyła 23 osoby, członków rodzin byłych więźniarek, nauczycieli i uczennic, członków Stowarzyszenia, osób zainteresowanych martyrologią kobiet KL Ravensbrück. Byli z nami pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie – dr Marcin Chorązki i Katarzyna Łysak, Witold Banach, redaktor Polskiego Radia. Uczestniczyliśmy we wszystkich ważnych uroczystościach, które odbywały się w Ravensbrück, Neubrandenburgu, Fürstenbergu 13 i 14 kwietnia 2019 roku. Składaliśmy wieńce i zapalaliśmy znicze na cmentarzach w Neubrandenburgu i w Fürstenbergu, pod pomnikiem nad jeziorem Schwedt, pod polską tablicą na murze wspomnień, przy „szczelinie“. Wszyscy ożyli w naszych wspomnieniach, opłakani któryś już raz. Ze wzruszeniem rzucaliśmy czerwone i białe róże na taflę jeziora. Był tłum, powiewały biało-czerwone flagi, pod tablicami upamiętniającymi więźniarki różnych narodów paliły się znicze, mieszały się barwy kwiatów. W niedzielne popołudnie powrócił spokój w miejsce, w którym zostali osamotnieni, nie doczekawszy spełnienia marzeń.
Galeria Ravensbrück
Dzień pierwszy – sobota 13 kwietnia: spotkanie z Pawłem Woźniakiem z Berlina, który był naszym przewodnikiem po Muzeum Ravensbrück, uczestniczenie w multimedialnych prezentacjach polskich uczniów w ramach projektu „Nie należy o tym zapominać” Biura Edukacji Publicznej IPN z Warszawy. Poruszające wywiady uczniów ze Świadkami. Uczestniczenie w uroczystym odsłonięciu polskiej tablicy upamiętniającej 45 polskich więźniarek pochowanych w do niedawna bezimiennej mogile, na wąskim skrawku ziemi, w Neubrandenburgu. W czasie uroczystości przemawiał Marcin Jakubowski, Konsul Generalny RP w Berlinie, Silvio Witt, Burmistrz Neubrandenburga, został odczytany list Adama Siwka, dyrektora IPN, Arkadiusz Szlachetko, reprezentant Rodzin Ofiar z Ravensbrück i prawnuk Marii Ratajczak, jednej z więźniarek pochowanych w tej mogile. Wzruszająca była obecność córki Marii Ratajczak, która po ponad 70 latach odnalazła grób swojej matki. Kolejnym miejscem pamięci był cmentarz w Fürstenbergu, gdzie przy grobie rozstrzelanych Polek Paweł Woźniak relacjonował historię wykopalisk prowadzonych przez grupę profesora Krzysztofa Szwagrzyka. Urny wydobyte rozsypywały się, na tabliczkach dało się odczytać kilka nazwisk. W przyszłym roku stanie w pobliżu tej mogiły pomnik, wykopaliska będą kontynuowane. Czy odnajdzie się urnę z prochami Grażyny Chrostowskiej, poetki? Na grobie znajduje się tablica ze zdjęciami byłych więźniarek prawdopodobnie tutaj pochowanych. Odwiedziliśmy też grób Marka Rzewuskiego, 5-miesięcznego chłopczyka urodzonego w Ravensbrück – był najdłużej żyjącym dzieckiem wśród urodzonych w obozie. Powrót do Ravensbrück – teren obozu, Muzeum, z przewodniczkami Sabine Arend i Marią Buko. Spotkanie z uczestnikami obchodów 74. rocznicy wyzwolenia obozu z różnych krajów, z przedstawicielkami Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück, poczęstunek.
Galeria Fürstenberg
Dzień drugi – niedziela 14 kwietnia: centralne uroczystości w Ravensbrück
Mowy powitalne wygłosili: Dr Insa Eschebach, kierowniczka Miejsca Pamięci Ravensbrück Ambra Laurenzi, prezydent Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück
Hanna Nowakowska, wiceprezydent Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück
Robert Philipp, Burmistrz miasta Fürstenberg/Havel
Dr Dietmar Woidke, Premier landu Brandenburgia
Wykład o snach więźniarek wygłosiła doc. dr Mona Körte z Uniwersytetu Bielefeld
Religijne wspomnienie: Alicja Kubecka z Warszawy, uczestniczka Powstania Warszawskiego odczytała pacierz więźniarek ”Ojcze nasz”, kantor Isaak Sheffer z Berlina odśpiewał poruszający Kaddisch. Mszę św. w j. polskim odprawił arcybiskup Andrzej Dzięga w koncelebrze z ks. Markiem Kędzierskim z Polskiej Misji Katolickiej w Berlinie, proboszczem parafii w Fürstenbergu i kilkoma księżmi. Była to Niedziela Palmowa, poruszające kazanie wygłosił arcybiskup, błogosławił palmy, nas, wspominał byłe więźniarki. Niezwykły czas. Potem każdy samotnie chodził w skupieniu po terenie obozu, zasłuchany w swoje myśli, wspomnienia, przemyślenia o tym jak można było przeżyć w takim miejscu i jak można było takie miejsce stworzyć.
Galeria Neubrandenburg
Ten wspólny wyjazd dał nam poczucie bliskości – nieznajomi, staliśmy się rodziną, Rodziną Ravensbrück. Wzbogaceni o przeżycia, wspomnienia o byłych więźniarkach KL Ravensbrück opowiedziane przez członków rodzin i wiedzę historyczną, którą przekazali nam pracownicy IPN w ciekawych wykładach: „Etos ziemiaństwa na przykładzie postawy Karoliny Lanckorońskiej”, „Więźniowie obozów koncentracyjnych – świadkowie historii na przykładzie osadzonych kobiet i mężczyzn w KL Ravensbrueck i KL Mauthausen-Gusen”, „Mury – konspiracyjna drużyna harcerek w KL Ravensbruck”, „Życie w okupacyjnym Poznaniu” będziemy wykonawcami testamentu „królików” ravensbrückich i więźniarek z Neubrandenburga. Zadbamy o to aby „echo ich głosów nigdy nie zamilkło” i wołanie „nigdy więcej wojny” było powtarzane z pokolenia na pokolenie.
Wystąpienia w czasie głównych uroczystości i wywiady przeprowadzone przez Witolda Banacha i udostępnione Stowarzyszeniu:
https://www.polskieradio.pl/80/4204/Artykul/1613330,Ravensbr%c3%bcczanki-reportaz-Witolda-Banacha
Elżbieta Kuta
fotografie autorstwa Justyny Żabickiej
Nagrania dźwiękowe :
Dietmar Woidke, Premier landu Brandenburgia
Dietmar Woidke, Premier landu Brandenburgia
Ambra Laurenzi, prezydent Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück
Hanna Nowakowska, wiceprezydent Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück
Nuebrandenburg i Ravensbruck
Ravensbrück – wyzwolenie – uroczystość
Robert Philipp, Burmistrz miasta Fürstenberg